دوام (منطق)دوام، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی استمرار ثبوت محمول براى موضوع يا سلب محمول از موضوع می‌باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - اصول کیف‌ها ۱.۲ - فروع کیف‌ها ۱.۳ - دوام اعم از ضرورت ۲ - اقسام دوام بلحاظ کیفیت ۲.۱ - محمول برای موضوع مادام موجودا ۲.۲ - محمول برای موضوع بدون شرط ۲.۳ - محمول برای موضوع دارای وصف ۲.۴ - محمول برای موضوع در وقت معین ۳ - اقسام دوام بلحاظ موجبه و سالبه ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - توضیح اجمالیدوام، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی استمرار ثبوت محمول براى موضوع يا سلب محمول از موضوع می‌باشد. ۱.۱ - اصول کیفهااصول کيفيت‌ها و مواد قضايا «وجوب، امتناع و امکان» است. ۱.۲ - فروع کیفهاولي چون اين سه پاسخ‌گوى تمام نياز‌هاى علوم و محاورات نيستند، کيفيات فرعى ديگرى مانند دوام، امکان عام و فعلیت را نيز به آن‌ها افزوده‌اند، زيرا گاهى قصد، تنها بيان دوام محمول براي موضوع قضيه است و نه اثبات اينکه براى موضوع ضرورى الوجود هم است يا نه، همچنان که گاهي تنها اثبات محال نبودن محمول براي موضوع مدّ نظر است، نه تحقق يا ضرورت و يا دوام آن. ۱.۳ - دوام اعم از ضرورتدوام به حسب مفهوم، اعم از ضرورت است، زيرا دوام به معناى شمول و استمرار ثبوت محمول براى موضوع در تمام اوقات وجود موضوع است و استمرار، ممکن است بدون ضرورت بوده باشد؛ بنابراين، ضرورت اخص از دوام است، زيرا ضرورت به معناى آن است که انفکاک محمول از موضوع ممتنع باشد و چيزى که ممتنع الانفکاک بوده باشد، مسلماً دائم خواهد بود؛ بنابراين هرگاه محمولى از موضوعش هيچ‌گاه انفکاک نيابد (بدون اشتراط اينکه انفکاکش امتناع داشته باشد) کيفيت نسبت، دوام و خود نسبت، دائمه است. ۲ - اقسام دوام بلحاظ کیفیتدوام به لحاظ کيفيت و جهت قضيه بر چهار قسم است: ۲.۱ - محمول براي موضوع مادام موجودادوام محمول براي موضوع مادامي که موضوع موجود است بدون هيچ شرط ديگر؛ مانند: هر شیء مادي دائما حرکت تکاملي دارد، مادامي که موجود است. اين قضيه را «دائمه مطلقه» يا «دائمه مادام الذات» نامند. در قضيه دائمه مطلقه به «دوام ذاتی» حکم شده است؛ يعني به دوام نسبت ايجابي يا سلبي مادامي که ذات موضوع موجود است. ۲.۲ - محمول براي موضوع بدون شرطدوام محمول براي موضوع بدون هيچ شرطي حتي شرط تحقق موضوع، مانند: الله تعالي بر بندگانش دائم الفضل است. اين قضيه را «دائمه ازلیه» و کيفيت نسبت و جهت آن را «دوام ازلی» خوانند. ۲.۳ - محمول براي موضوع دارای وصفدوام محمول براي موضوع، مادامي که متصف به وصف عنواني است؛ مانند: هيچ مؤمني تا وقتي مؤمن است شراب‌خوار نيست. اين قضيه را «عرفیه عامه» گويند. حکم در اين قضيه، منوط به دوام وصف عنواني يا «دوام وصفی» است؛ يعني حکم شده به دوام نسبت مادام که وصف عنواني (اتصاف ذات موضوع به وصف عنواني) ثابت است. ۲.۴ - محمول براي موضوع در وقت معیندوام محمول براي موضوع در وقت معين، مانند: هر مؤمني در زندان است مادام که در دنياست. بعضي اين قضيه را «سرمدیه وقتیه» ناميده‌اند و بهتر آن است که «دائمه وقتیه» ناميده شود. اين نوع دوام را «دوام وقتی» گويند. ۳ - اقسام دوام بلحاظ موجبه و سالبهدوام به لحاظ موجبه يا سالبه‌بودن قضيه به دوام ایجاب و دوام سلب تقسيم مي‌شود. در جايي که حکم قضيه ايجابي باشد و در آن به دوام وجود محمول براي موضوع حکم شده باشد، دوام آن از نوع «دوام ايجاب» است و در صورتي که قضیه سالبه باشد و در آن به دوام سلب محمول از موضوع حکم شده باشد دوام آن از نوع «دوام سلب» است. [۳]
بهمنيار بن مرزبان، التحصيل (قسمت منطق)، ص۶۲
[۴]
بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۷۱.
[۵]
بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۶۰.
[۶]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۰۱.
[۷]
مجتهدخراسانی(شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۰.
[۱۰]
سهروردى، شهاب‌الدين، منطق التلويحات، ص ۷۶.
[۱۱]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص ۱۱۵-۱۱۹.
[۱۲]
مشکوة الدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه تالیف صدرالدین شیرازی، ص۳۱۶.
۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «دوام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۷. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|